Sultan Birinci Mustafa 1592 yılında Manisa'da doğdu.
Babası Sultan Üçüncü Mehmed, annesi Handan Sultan'dır. Sultan Birinci Mustafa güzel
yüzlü, seyrek sakallı, sarı benizli ve iri gözlü bir padişahtı. İki defa
padişahlık yaptı. Sinirli bir yapıya sahipti.
Sultan Birinci Mustafa, ağabeyi Sultan Birinci Ahmed'in padişahlığı süresince, 14
yıl sarayın bir odasında hapis hayatı yaşadı. O devirde bu gerekli görülüyordu.
Aksi halde şehzadeler devlet yönetimine karışıyor, hatta padişahı devirmek için
harekete bile geçebiliyor ve devlet birliği tehlikeye düşüyordu. Buna meydan vermemek
için şehzadeler "izale" olunur veya bir odaya kapatılırdı. Sultan Birinci
Ahmed tahta geçtiğinde kardeşini öldürtmemiş, ancak sarayda mahpus tutulmuştur.
Kafes hayatı denilen bu süre sonunda Sultan Birinci Mustafa Osmanlı hanedanının en
büyük erkek evladı olması dolayısıyla tahta çıkarılmış fakat kısa sürede
dengesiz hareketleri görüldüğünden ulema, asker ve devlet erkanının ittifakı ile
hal edilmiştir. Sultan Genç Osman'ın tahttan indirilip katlinden sonra bir kez daha
cülus etmişse de 1,5 yıl sonra tekrar tahttan indirilmesi icab etmiştir.
Sultan Birinci Mustafa ile birlikte kardeş katli nadiren görülmüş, artık şehzadeler
sarayda kafes ardında tahta geçecekleri günü beklemeye başlamışlardır. Tabii
valide sultanlar, şehzade anaları arasında rekabetler başlamış, her biri bir vezire
ve diğer gruplara dayanarak entrikalarla padişah değiştirmeye çalışmışlardır.
Sultan Birinci Mustafa, çok dindar bir insandı. Sadaka vermeyi çok severdi. Hatta
sarayın havuzuna hizmetçilerin toplaması için para atardı. Saraydaki hayatını
ibadet ederek, dini eserler okuyarak geçiriyordu. Tahta geçmesi için ikinci kez davet
edildiği zaman, odasında Kuran-ı Kerim okuduğunu ve padişahlık istemediğini
bildirmişti.
Sultan Birinci Mustafa ikinci padişahlığının başlamasından 1.5 yıl sonra 10 Eylül
1623 tarihinde şeyhülislam fetvası ile tekrar tahttan indirildi. Fetvanın gerekçesi
olarak da "Akli dengesi tam olmayan birisinin halife olamayacağı" gösterildi.
Sultan Birinci Mustafa tahttan indirildikten 16 yıl sonra, 20 Ocak 1639 günü sinir
hastalığından dolayı Topkapı Sarayında vefat etti.