Sultan Dördüncü Mustafa 8 Eylül 1779 günü
İstanbul'da doğdu. Babası Sultan Birinci Abdülhamid, annesi Nüketseza Kadın
Sultan'dır. Annesi Nüketseza Kadın Sultan, Sultan Dördüncü Mustafa'nın iyi bir
tahsil yapması için çok çaba harcadı. Ancak hırslı, kurnaz ve asabi bir insan olan
Sultan Dördüncü Mustafa, eğitim ve öğrenimden çok zevk ve sefa içinde yaşamaya
önem verdi.
Kabakçı Mustafa İsyanı sonunda tahttan indirilen amcazadesi Sultan Üçüncü Selim'in
yerine, 29 Mayıs 1807 günü tahta çıktığında 28 yaşındaydı. Sultan Dördüncü
Mustafa'nın şehzadeliği boyunca kendisine bir evlat gibi davranan Sultan Üçüncü
Selim aleyhinde isyancılarla işbirliğine girmesi ve onun öldürülmesi için emir
vermesi, karakteri hakkında fikir vermektedir.
Tahta çıktığında devletin merkezi otorite ve hakimiyeti gittikçe zayıflıyor,
Sultan Üçüncü Selim ve Nizam-ı Cedit yandaşları yakalandıkları yerde
öldürülüyordu. Sultan Dördüncü Mustafa'nın tahta çıkmasını sağlayan Kabakçı
Mustafa ve yandaşları devlet yönetiminde etkin rol oynuyor, kendi adamlarını önemli
mevkilere getiriyorlardı.
Osmanlı Devleti bu isyandan sonra yeniçerilere çok büyük tavizler verdi. Ancak
yeniçerilerin istekleri hiçbir zaman bitmedi. Hatta Osmanlı tarihinde hiç
görülmemiş bir antlaşma yapıldı. Kabakçı Mustafa isyanında baş rol oynayan
yeniçeri ağalarının, kendilerini sağlama almak için yaptıkları bu antlaşmaya
göre, yeniçeriler devlet işlerine karışmayacak ve Osmanlı Devleti bu isyandan
dolayı Yeniçeri ocağını sorumlu tutmayacaktı.
Sultan Üçüncü Selim taraftarları, bu karışık ortam içinde Rusçuk ayanı Alemdar
Mustafa Paşa'ya sığınmışlardı. Alemdar Mustafa Paşa Osmanlı-Rus savaşları
sırasında büyük başarılar göstermiş ve ordu mensuplarının sempatisini
kazanmıştı.
Sultan Dördüncü Mustafa hat sanatıyla uğraştı. Gayet güzel yazıları vardır.
Osmanlı hanedanında Sultan Beşinci Murad'dan sonra en az padişahlık yapanlardan
birisidir.